Xanthos-Letoon
Xanthos Türkiye’nin modern tarihi, 1842’de İngiliz gezgin Charles Fellows’un ortaya çıkmasıyla başladı. Şehrin kalıntılarında en iyi korunan heykel ve heykelleri toplayarak birkaç ay geçirdi,
Likya’nın başkenti olan bu site, özellikle mezarlık sanatında Likya geleneklerinin ve Helenik etkinin harmanını göstermektedir. Epigrafik yazıtlar, Likya halkının tarihini ve Hint-Avrupa dilini anlamamız için çok önemlidir.
Kısa sentez
Anadolu’nun güneybatı kesiminde, sırasıyla Antalya ve Muğla illeri sınırları içinde bulunan iki komşu yerleşimden oluşan Xanthos-Letoon, dikkat çekici bir arkeolojik yapıdır. Anadolu’da Demir Çağı’nın en önemli kültürlerinden biri olan antik Likya Uygarlığının en eşsiz mimari örneğini temsil eder. İki bölge, Anadolu, Yunan, Roma ve Bizans uygarlıklarının sürekliliğini ve eşsiz birleşimini çarpıcı biçimde göstermektedir. Ayrıca Xanthos-Letoon’da Likya dilinde en önemli metinlerin bulunduğu anlaşılmaktadır. Sitede kayaya veya büyük taş sütunlara kazınmış olan yazıtlar, Likya halkının tarihini ve Hint-Avrupa dilini daha iyi anlamak için çok önemlidir.
Antik Likya’nın başkenti olan Xanthos, özellikle mezar sanatında Likya geleneklerinin Hellen etkisi ile harmanlandığını göstermektedir. Xanthos’ta bulunan kaya mezarları, sütun mezarları ve sütunlara monte lahitler antik mezar mimarisinin eşsiz örnekleridir. Değerleri Antik Çağda çoktan tanınmıştı ve komşu illerin sanatını etkilediler: Halikarnas Mozolesi, örneğin Xanthos Nereid Anıtı’ndan doğrudan etkilendi. Harpy Anıtı, Payava Türbesi ve Nereid Anıtı da dahil olmak üzere, 19. yüzyılda sitelerin bazı mimari ve heykel parçalarının İngiltere’ye götürülmüş olması, kelime genişliğinde tanınmasına neden oldu ve sonuç olarak Xanthos mermerleri, antik sanat ve mimarlık tarihinin önemli bir parçası.
Xanthos Nehri’nin doğusunda (Eşen Çayı), ilk anıtsal bölge Hellenistik ve Bizans dönemlerinde yeniden düzenlenmiş olan eski Likya Akropolünü içermektedir. O sırada kuzeydoğu köşesinde bir kilise inşa edilmiş, ileri savunma savunma yapısı ise kalenin batı tarafını nehir boyunca sağlamlaştırmıştır. Akropolisin hemen kuzeyinde Roma agorasına hâkim olan çok güzel bir tiyatro var. Bu alanda ayrıca, Xanthos’un arkeolojik manzarasına özgü olan ve kalıntılardan olağanüstü bir şekilde yükselen ahşap işçiliği taklit eden harika Likya mezar anıtları bulunmaktadır. Vespasian Kemeri güneye, Helenistik Akropolis’e kuzeyden uzanan ikinci, daha karmaşık bir arkeolojik bölge var. Hellenistik Agora ve Bizans kiliselerini içeren kasabanın alt kısmını,
Öte yandan Letoon, Likya vilayetinin eski federal tapınağı ve Likya Kentler Birliği kült merkeziydi. Sitede bulunan birçok yazıtın gösterdiği gibi, federal kutsal, iktidar güçlerinin tüm dini ve siyasi kararlarının halka ilan edildiği yerdir. M.Ö. 337 yılına tarihlenen ünlü üç dilli yazıt, Likya ve Yunanca metinlerin yanı sıra bir Arama özeti içerir ve Apollo Tapınağı yakınında keşfedilmiştir. Letoon tapınağında üç tapınak Leto, Artemis ve Apollo’ya adanmıştır. Ek olarak, site, kutsal kabul edilen bir su kaynağına dayanan Hadrian’a dayanan bir su perisi kalıntılarını da içeriyor.
Kriter (ii) : Xanthos-Letoon, komşu illerin yanı sıra Patara, Pınara ve Myra gibi başlıca Likya antik kentlerinin mimarisini de doğrudan etkiledi. Antik Dünyanın Yedi Harikası’ndan biri olarak sıralanan Halikarnas Mozolesi, Xanthos Nereid Anıtı’ndan doğrudan etkilenmiştir.
Kriter (iii) : Xanthos-Letoon, hem iki bölgede bulunan birçok yazıttan hem de mülk içinde korunan olağanüstü mezarlık anıtlarından, Likya uygarlığına istisnai bir tanıklık etmektedir. Likya dilinde en uzun ve en önemli metinler Xanthos-Letoon’da bulundu. Çoğu kayaya ya da devasa monolitlere oyulmuş yazıtların, bu eşsiz ve uzun zamandır unutulmuş Hint-Avrupa dilinin istisnai delilleri olduğu düşünülmektedir. Kaya sanatı mezarları, sütun mezarları ve ayağa monteli lahitler yeni bir mezar mimarisini temsil eder. Xanthos ve Letoon’daki zengin Likya mezarları dizisi, 6. yüzyıldan itibaren Likya’da meydana gelen ardışık kültürleşme fenomenini tam olarak anlamamızı sağlar.
Bütünlük
Yazılı mülkiyet, Üstün Evrensel Değerini taşıyan temel anıtlar ve arkeolojik kalıntılar başta olmak üzere, gerekli tüm nitelikleri içerir. Tüm bileşenler büyük ölçüde sağlam kalır ve turizm veya modern yerleşim yerlerinin olumsuz etkilerinden etkilenmezler.
Bugün, mülkün bütünlüğünü tehdit eden tek faktör, antik kenti uzun yıllar geçen asfalt yoldur. 2004 yılında yürürlüğe giren revize edilmiş Mevzuat Kanunu çerçevesinde, Kültürel Mirasın Korunması Bölge Konseyi bu yolu 2010 yılında kapatmaya karar vermiştir. Ayrıca, bölgeyi kuşatmak için tel çit kullanılmıştır. Bununla birlikte, bu önlemler etkili bir şekilde uygulanamadığı için, mülkün bütünlüğünün artık etkilenmemesi için daha fazla önlem alınması gerekmektedir. Bunlar, Koruma Planında yapılan önerilere göre yolun yeniden yönlendirilmesini içerir.
otantiklik
Xanthos-Letoon, özelliklerinin orijinalliğini, büyük ölçüde mülkün herhangi bir modern yerleşim yerine olan mesafesinden dolayı korudu.
Arkeolojik kazılar sırasında ortaya çıkarılan anıtlar, tasarım ve yerleşim açısından özgünlüklerini etkilemeyen önemli restorasyon ve konservasyon çalışmalarından geçmiştir. En önemli proje, 2000-2007 yılları arasında orjinal ortamında Leto Tapınağı’nın yeniden inşasıydı. 1950’lerden bu yana yapılan kazılar sırasında bulunan Leto Tapınağı’na ait mimari parçalar bu projenin başarıyla tamamlanmasını sağlamıştır. Erken Hıristiyan Kilisesi ve anıtsal nymphaeum’da bazı önemli restorasyon, konservasyon ve konsolidasyon çalışmaları da yapılmıştır.
Koruma ve yönetim gereksinimleri
Xanthos Antik Kenti ve Letoon, 1. derece arkeolojik sit alanı olarak tescil edildi ve Ulusal Koruma Mevzuatına tabi. Yazılan mülk aynı zamanda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın sorumluluğu altında olan “Çevre Koruma Bölgesi” sınırları içindedir. Bölgesel Koruma Konseyi ve Özel Çevre Koruma Ajansı, 2001 yılında Xantos için koruma planını onayladı ve ilgili Bölgesel Koruma Konseyi, 2006 yılında Letoon Koruma Planını onayladı. Her iki planlama aracı da uygulandı ve mülkün yönetimi.
Letoon tapınağındaki anıtlar ve arkeolojik kalıntılar yeraltı su tablasının mevsimsel yükselişi ile tehdit altındadır. 2006 yılında kazı çalışmaları sırasında su seviyesini düşürmek için su kanallarının inşası ile azaltma çalışmaları yapılmıştır. Letoon için bir başka konu da, sitenin verimli alüvyal topraklarındaki birçok sera tarafından yaratılan görsel kirliliktir. Xanthos’a gelince, sahadaki asfalt yol kesiminin varlığı, tamamen ele alınması için ek önlemler gerektiriyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, çevre kontrolü ve anıtların korunması da dahil olmak üzere, mülk konularına değinecek olan Xanthos ve Letoon için bir Peyzaj Projesinin hazırlanması için çalışmalara başlamıştır. Bu proje çerçevesinde, Letoon sahası rekreasyon ve gezinti alanları ile donatılacak. Bu proje aynı zamanda ziyaretçi yönetimi ile ilgili soruları ele alacak, farkındalık yaratma politikaları geliştirecek ve hem yerel toplulukları hem de ziyaretçileri aktif olarak dahil etmeyi amaçlayacaktır.
Xanthos antik kenti Fethiye ilçesine bağlı Kınık köyü sınırları içinde yer alır. Fethiye-kaş karayolunun 70 kmsinde ve Muğla Antalya sınırındadır.
KAYNAK : https://whc.unesco.org/en/list/484
